Çocukları, Hewreman’ı anlatıyor

Hewremanlı gerillalar, yurtları Hewreman’ı, insanı, kültürü, doğası ve bereketiyle anlatarak, bütünüyle direnmenin önemini vurguladı.

Yükseklerine çıktıkça güzelliklerinin daha çok farkına varırsınız. Sert arazisinden dolayı attığınız her adım, bir yorgunluğa sebep olsa da Hewreman topraklarındaki giz, geriye gitmenize izin vermez. Sürekli kendine doğru çeker ve bir bakmışsınız ki dağlarının doruklarında Hewreman’dan bir nefes alıvermişsiniz. Bir de Sirvan vardır tabi olanca uzunluğuyla Hewreman’ı süsleyen. Gidenler bilir, güzelliklerine şahitlik eder. Gitmeyenler de anlatılardan, destanlardan, özünü koruyan kültüründen, diline olan bağlılığından en çok da Hewreman’ın özünü teşkil eden birbirine yapışık damlı evlerinden bahsedildiğinde mutlaka gidip görmek ister. O toprakların evladı gerillalar ise bir başka güzellik katar o dağlara; Hawar denilen yaylalara, Sirvan suyuna, Teweno Kumsey taşına. O dağlarda özgürlük savaşı verir gerillalar. Kötülüğün ağlarını ördüğü günümüz dünyasında bile halkı, iyi kalmayı başarmıştır. Cesurdur fakat aman geçip kötülükler arttıkça, kendini koruma tercihi olarak umudunu içine gömmüştür. Sanki bir gün topraklarını, kültürünü, değerlerini yeniden canlandıracak çocukların doğacağını bilmiştir. Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan’ın ismini duyduklarında, yeniden yeşerir içlerinde yıllardır korudukları gizemi, umudu. Hewreman topraklarına gitme şansını yakalayamayanları, Hewremanlı gerillalar anlatsın:

ATEŞİN YÜKSELDİĞİ YER

Hewreman ismi için çeşitli görüşler var. Hewreman; bulutlu, yağmurlu, bereketli yer anlamındadır. Öne çıkan görüş, isminin Uraman’dan geldiğidir. Ur ateş, aman da yükselmek anlamına geliyor. Yani ateşin yükseldiği yerdir. Hewreman tarihi, Hurilere kadar uzanır, ismi de öyle. Hewreman, dağlık alandadır, bu da dış saldırılara karşı koruduğu gibi kültürel muhafazasını da sağlıyor. Kolay kolay Hewreman’ın kültürüne zarar verilemiyor. Son yüzyılda özellikle kültürel saldırılar çok arttı. Bu bir ölçüde etki etmişse de özünü korumayı bilmiştir.

HEWREMAN’IN KAPSAMI

Merîvan’ın güneyine, Sînê’nin batısına düşüyor. Hewreman’ın bir kısmı da Başûrê Kurdistan’ın içinde, Halepçe taraflarına düşüyor. Hewreman, Text Kelîjalane’den aşağı Daryan barajına kadar gider. İçine aldığı köyler ise Weysiyan, Kemalan, Hewreman Text, Serpîre, Bilbere, Silêne, Kelciye Nawe, Niwîne, Wergewêre Ebassawaye’dir. Diğer tarafı Jawaro’dur. Jawaro Kirawe, Rizawe hattından başlıyor, bir tarafı Sînê Jawarosu diğer tarafı da Sirwan, Şaho Jawarosu diye bilinir. Jawaro, daha geniştir. Diğer kısmı Lehon’dur. Bunun dışında hem edebi hem de tarihi olarak Gawaro Hewreman’ından bahsedilir. Gawaro, Başûrê Kurdistan tarafıdır. Tabi bölümler arasında şive farkı vardır. Hewreman’da Notşe, Hanegermele, Dizawer, Kêmîne taraflarının dili edebidir. Hatta Notşe, Hewreman’da edebiyatın merkezi olarak bilinir.”

ANA DİLİNİ KORUYOR

Hewreman’ın en önemli özelliği; toprağına ve kültürüne çok bağlı olmasıdır. İki Hewremanlı yan yana geldi mi Hewremî dışında bir dil konuşmazlar. Düşmanın, kültürlerine dönük saldırılarına karşı Kürtçenin bu lehçesini bu şekilde koruma yolu seçmişlerdir. Ana dillerini en iyi koruyan kesimdir. Komünal özelliklerine sıkı sıkıya sarılan Hewremanlılar, tayife şeklindeki örgütlenmelerini sürdürürler. Tayife içindekiler genelde akrabadır.

EVLERİN YAPISI

Hewreman evleri üst üste yapılmış. Geçmişi uzun bir gelenektir. Düşman saldırılarına karşı birbirlerini koruma amacıyladır. Bir de komünal yaşamın etkili olduğu Hewreman’da birbirlerinden haberlerinin olması için evlerini bu şekilde yapmayı tercih etmişler. Evler birbirine yapışık olduğu için bir evin damı diğer evin kapısının önü olabiliyor. Başka yerlerde çoğu zaman görülür ki; bu tür durumlar komşular arasında gerginliğe sebep olur ama Hewreman’da gayet olağandır. Komşular arasında sürekli bir iletişim, sohbet, dayanışma var.

YAYLADAN VAZGEÇMEZLER

Hewremanlıların en temel özelliklerinden biri de yayla kültürüdür. Yaylalarında tek bir çöp bulamazsınız. Kosalan, Derewiyan, Keletenge, Benen yaylaları temiz hava ve suyun tadına varamayacağınız yerlerden. Hewremanlılar, en çok Şaho dağlarını tercih eder. Suyun değerini en çok Hewremanlılar bilir. Bu yüzden çeşmeler özenle temiz tutulur ve her çeşmenin etrafında mutlaka bahçeler yapılır. Bir damla suyun bile boşa gitmesine izin vermezler. Yaylaların etrafında Sûrehelale tüm güzelliğiyle karşınızda durur. Yine Çinûr çiçeğinin kokusu sizi mest eder. İnsan ruhunu canlandırır, büyütür. Çok doğal bir yaşamın en güzel örneğidir Hewreman yaylaları.

FERENCÎ HALA GÖZDELERİ

El emeğidir tüm ürünleri. Bir Hewremanlı nerede olursa olsun geçimini sağlamayı bilir. Elleriyle birçok şey örmüşlerdir. Hecîce (koyun tüyünden yapılan yelek), reştî, piştvan, kilaş (ayakkabı) bunlardan sadece birkaçıdır. Hewremanlıların yaptıkları Ferencî sıcaktan ve soğuktan korur. Osmanlılarla savaşırken Ferencî giymişler. Rivayet odur ki; ok atıldığı zaman bu ferencîlerin içinde kalıyormuş. Birçok ok değmesine rağmen hala da savaşan Hewremanlıları görün Osmanlılar, ‘bunların sanki iki başları var. Birini vuruyoruz, diğeri bizimle savaşıyor’ demiş. Bu da düşman içerisinde bir korkuya sebep olmuş. Evet o zamanlar günlük yaşamda, savaşlarda giyilen ferencî, şimdi merasimlerde giyiliyor.

ZAHMET, BEREKETİ GETİRİR

Hewreman’ın bir başka özelliği bağ ve bahçeciliğin yaygın olmasıdır. Daha çok da Sirwan suyu etrafındaki yaylalarda bu görülür. Bağların etrafında duvarlar örülmüş. O bağlarda ceviz, incir, erik, yani Hewremanlıların tüm ihtiyaçları karşılanır. Hayvanlar zarar vermesin diye o duvarlar örülmüştür.

Yöresel kıyafetler anneler tarafından hala korunuyor. Nar ribbesi, incir reçeli, ayva reçeli vs. yapılır. Anneler yaşamı korur.

Zorluk onu yaşama daha da bağlar. Tüm işleri zaten zahmetlidir. İnançlı ve çalışkanlar. Zorluklar kendisiyle beraber bereket getirmiştir. Bereketin en büyük meyvesi Sirwan suyudur. Sirwan suyu, Jawaro’nun yukarı kısmından kaynağını alır, aşağı doğru Miyawa, Digaga, Kirawa, Rizawa, Wanega’dan geçer ve Merîvan suyu ile birleşir; Bindol ve Hanetalêden yukarıya doğru akar, suyu artar ve Bilbil’den Ebasawa’ya kadar gider. Sirwan’ın etrafı bahçelerle süslenmiştir. Adeta bu doğaya bir güzellik bahşedilmiştir.

SAĞLIKLI VE DİNÇLER

İkliminin güzelliği, Hewremanlıların kolay kolay hastalanmalarına izin vermez. 60-70 yaşındaki bir insan, bağ bahçelerde, yaylalarda bir genç gibi çalışıyor. Hewreman’daki temiz su, hayatı da temiz tutuyor. Hele bir de bahar oldu mu; içinde Kerese, Werkemere, Berzeleye, Hezdeye, Benişte Kezwan gibi birçok derde deva bitkilerin yeşerdiğini görürsünüz.

KADIN PİRLER DE VAR

Siyaçemane ve Hewremî türkülerde 99 Hewreman pirinden bahsedilir. Bu pirlerin bir kısmı da kadındır. Bu da kadın erkek eşitliğine işaret eder.Pirşehriyar merasimleri, çok eski bir kültürdür. Zerdüşt zamanında yapılan ayin günümüzde İslami bir şekle bürünmüştür ama önemli olan o kültürün hala da korunmasıdır. Baharda yapılır bu ayin. Kökünün 2700 yıl öncesine dayandığı söylenir. O zamanlar Hewreman Text’te textê sanan vardır. Bir meclis gibidir. Her aileye ait kursiler vardır. Kadın erkek kim o meclise gitmişse bir diğerinin yerine oturmamıştır. Orada kararlar alınmıştır. Halkın ihtiyaçlarına göre iş yapılmıştır. Buğday, nohut, mercimek, fasulye, meyve kim ne ekebiliyorsa karar alınıyor, onun ürünleri sonra kendi aralarında dağıtılıyormuş.

BARIŞ TAŞI

Pirşehir merasimlerinde Teweno Komsey isminde bir taş var. Herkes bu taştan bir parça alıp ektiği araziye, hayvan otlattığı yerlere, ziraat yerlerine atıyor ki bereket versin. Ede ettiği ürünleri paylaşıyor. Sonbahara girildiğinde Pir Baba Heyrani bir merasim yapılır. Bu merasimin ismi de Nişt merasimidir. Bir arada yaşayan yayla sakinleri arasında çıkan uyuşmazlıklar, gerginlikler, kırgınlıklar giderilir. Bu merasimde Hewreman halkı, birbirinden af diler. Kadın erkek beraber Nişt merasimine gider ve burada beraber otururlar. Bu da çok eski bir kültürdür. Günümüzde İslam’daki kardeşliği katmış.

İRAN’IN MÜDAHALESİ

Emekçi bir insana düşman kolay kolay hükmedemez, teslim alamaz. Düşman bunun farkında ve bu yüzden de Hewreman halkını kolaya sürüklemek istiyor. Yol ve baraj yapımıyla Kürtlüğe dair tüm tarihi eserleri, bağları, bahçeleri su altına gömmek istiyor. Hewreman’a tarihi unutturulmak isteniyor. Hewreman kıyafetlerini kötü, geri göstermek için ‘şaka yoluyla’ rencide ediyor, aşağılıyor.

Hewreman’da büyük direniş örnekleri yaşanmış. Kadın ve erkekler birlikte savaşmış. Kadınlar düşmanın eline geçmemek için gruplar halinde el ele vererek Sirvan suyuna atlamış. Bugün de aynı direniş örnekleri gösteriliyor fakat daha da büyütülmesi gerekiyor. Pirê Şehriyar’ın kutsal toprağının, Koseyê Hecîc’in, Hewreman yaylalarının düşmanın giremeyeceği yerler olması lazım. Gerilla, bunun için var ve Hewreman gençliğini bunun için davet ediyor.