Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki ateşkes anlaşmasından beri ihlal edilmediği sadece 6 gün olduğunu savunan Ermeni hukukçu Hovhannes Gevorkian, yeni bir savaşın başlayabileceğini öne sürdü.

Almanya’da yaşayan Ermeni hukukçu Hovhannes Gevorkian, ANF’nin sorularını yanıtladı.

Azerbaycan ile Ermenistan arasında neler yaşandı, Azerbaycan neden saldırıyor, siz son çatışmayı nasıl yorumluyorsunuz?

Azerbaycan, Ermenistan’ın uluslararası kabul edilmiş bazı topraklarına saldırıyor; Ermenistan’ın güneyine, Sunik ya da Azerbaycan’ın Zangezur olarak adlandırdığı bölgeye. Amaç, Azerbaycan topraklarına bağlı ama Azerbaycan ile uygun şekilde bağlı olmayan Nahçıvan’a koridor açmak. Nahçıvan’a İran ve Türkiye üzerinden gidebiliyor. Azerbaycan ve Türkiye müttefiklerdir. Açıktır ki Ermenistan’ın güneyinden geçen bir koridori Azerbaycan’ın Türkiye ile doğrudan bağlanmasına yol açacaktır. Her gün çatışmalar yaşanıyor, iki taraftan da kayıplar var.

Geçen yıl 44 gün süren savaş sonucunda Artzakh’ın (Karabağ) bazı bölgeleri işgal edildi; Kalbajar, Berdzor, Laçin gibi. Rus Barış Güçleri bölgede. 2 bin kişilik bir güç. Onlar oradaydı ve çatışmalar yaşandı. Orası çok belirgin bir çatışma bölgesi olmuştu. Sınırlar gayet açıktı ve her iki tarafta da askeri üsleri vardı. Bir hudut belirlenmemişti. Orası dağlık bir bölge. Bu da Azerbaycan’ın orayı işgal etmesini kolaylaştırıyordu. Birkaç saat sonra Rus Savunma Bakanlığı tarafından konulan bir ateşkes anlaşması oldu. Ermenistan, Rusya’dan yardım istemişti, çünkü Ermenistan saldırsaydı Rusya destekleyecekti. Açıkça görüyoruz ki; Rusya yardım etmedi, kendi çıkarlarını korudu.

Güney bölgesinde gördüğümüz üzere Rus askerinin büyük bir mevcudiyeti var. Bu nedenle Azerbaycan’ın Rusya’nın onayı olmadan bu saldırıyı gerçekleştireceğine inanmıyorum. Ruslar, Güney Kafkasya’da en büyük güç ve Azerbaycan bunu kabul ediyor. Bu nedenle çılgınca yapılmış bir işgal değil, çok iyi hesaplanmış bir işgal. Bazı güç adımları atıyorlar. Güney Ermenistan ile Ermenistan’ın başkenti Erivan’dan geçip kuzeyine giden M2 olarak bilinen büyük bir yol bulunuyor. Bu yola ulaşmak istiyor. Savaşın genişlemesini kontrol edecek, Ermenistan ile işbirliği yapan İran’a ulaşacak. Şu an dağlık bölgeyi kontrol ediyor ama Azerbaycan bunu adım adım ileriye taşıyacak.

İlham Aliyev “biz koridor açmak istiyoruz, eğer gerekli olursa onu güç kullanarak yapacağız” diyor.

Sizin de işaret ettiğiniz gibi Azerbaycan bir koridor açmak istiyor. Bazı kaynaklara göre Karabağ savaşını aslında Rusya’dan gelip Karabağ-Lacin-Ermenistan-Nahçıvan güzergahını takip edip Türkiye’ye ulaşan eski Sovyet ticaret hattının yeniden oluşturulması için bir fırsat olarak değerlendirdiler. Mevcut durumda bu çatışmanın tek kazananı Azerbaycan gibi duruyor. Bu ticaret hattının açılması için Rusya izin vermişse ya da göz yummuşsa gelinen durumu nasıl tanımlarsınız?

Ateşkes anlaşması, bu çatışmaları sonlandırmak için yapıldı. Bence yeni savaş her gün başlayabilir. Ne zaman başlayacağını söyleyemeyiz ama yüzde 90 tekrar başlayacağını söyleyebiliriz. Örneğin geçtiğimiz yıl imzalanan ateşkes anlaşmasından bir yıl sonra anlaşmanın ihlal edilmediği sadece 6 gün var. Her zaman ateşkes ihlal edildi, saldırılar oldu, bazı çatışmalar dahil. Azerbaycan bu koridoru açmak için seçeneklere sahip. Birincisi, güneyde İran sınırında olan Meghri şehrine olan koridor İran sınırına kadar. Meghri, doğrudan sınırında olan bir kent. Oraya gittiğinizde gözlerinizle iran’ı görebilirsiniz. Bu bir seçenek ama Azerbaycan tarafından tercih edilen bir seçenek olmayabilir.

Azerbaycan, İran ile bazı çatışmalar yaşayabilir, çünkü İran bu koridoru açıkça istemiyor. Öte yandan başka bir seçenek daha var; 16 Kasım’daki çatışmaların yaşandığı kasaba. Bu Sisian şehrine doğru olandır. Bunlar koridor açmak için iki seçenektir.

Önemli olan bir nokta da; Türkiye’nin orada rol oynamak istediğini bilmek gerekir. Türkiye, Nahçıvan üzerinden Ermenistan ve Azerbaycan’dan istiyor. Bence bu ekonomi ile ilgili değil, insanların eşya satın almak istemesiyle ilgili değil. Güney Kafkasya’ya askeri malzeme transfer ediyor. Türkiye Artzakh’a, Azerbaycan’a doğru tek seçeneğe sahip. Onlar işlevsel bir tren yoluna sahipler. Onlar bunu ticari amaçlarla kullanmıyor; asıl amaçlarını açığa seren geçen yıl askeri malzemeleri taşımak için kullandı. Azerbaycan ve Türkiye açısından önemli olan, Türkiye’nin çok acele bir şekilde askeri ekipmanları oraya taşımak istemesidir. Güney Kafkaslarda önemli bir oyuncu olduğunu göstermek istiyor. Rusya’nın bu koridor konusunda aynı fikirde olduğundan şüpheliyim. Bir yıl geçti, bir şey olmadı. Azerbaycan olmasını istedi ama olmadı. Eğer Karabağ/Artzakh savaşı sonrası imzalanan ateşkes anlaşmasının son maddesinde eğer onlar savaş konusunda hemfikir olursa Zengesur koridoru Rusya savunma güçlerinin elinde. Ancak öyle bir şey olmadı. İran da herhangi bir teritoryal değişikliğe karşı olduğunu söyledi. Bu da onların koridora karşı olduğunu gösterebilir.

Ermenistan kuşatılmışlıktan kurtulmak için uzun dönemdir İran ile ticari ve siyasal ilişkilerini sıkı tutuyor. Son dönemde İran’a dönük de açık bir cepheleşme var. Ermenistan için İran’ın anlamı nedir?

İran, Ermenistan için çok önemli. Ermenistan’ın Azerbaycan ile iki sınır kapısı var ve Türkiye ile olanları kapalı. Yaklaşık 25 yıl oluyor. İran, Güney Ermenistan açısından mal tedarik etmek için önemli. İran yine Ermenistan’ın kuruluşunda kilit konumda, çünkü daha sonra azerbaycan’a karşı kaldıraç oldu. Azerbaycan, onları İran ve Nahçıvan’a doğru itmeye zorluyor. Eğer Ermenistan ve İran ilişkilerine bakarsak, bu çok komplike. 2018’de Kadife Devrimi yaşandı. Nikol Paşinyan iktidara geldi. Bu da İran’a gösterdi ki Batı yanlısı, ABD yanlısı renkli devrimler yaşandı, ki İran’ın hoşuna gitmedi. Öte yandan İran, Azerbaycan ile çatışmalı, çünkü Azerbaycan, İsrail ile ilişkili ve Türkiye de dahil. Ayrıca İsrail’in Azerbaycan’da askeri üslerinin olduğuna dair raporlar var. Açıktır ki İsrail, Azerbaycan’a modern savaş teknolojisini transfer etmek istiyor. Azerbaycan yıllık 3 milyar dolar askeri harcama yapıyor ve İsrail’den modern silahlar satın alıyor. İsrail de gaz ve petrol alıyor. İran’a karşı burayı üs olarak kullanıyor.

Ayrıca İran, Ermenistan’a mal satmak istiyor. İran’daki mal ana satıcıları Goris ve Kapan şehirlerine giden tren yolları ile mallarını götürüyor. Otoyolun bazı bölümleri Azerbaycan’ın kontrolünde. Onlar da İranlı tüccarlardan vergi istiyor. Vergi vermeyeni öldürüyorlar. Bu nedenle İran, Ekim ayında Azerbaycan sınırında büyük bir askeri tatbikat yaptı.

İran, açıkçası Azerbaycan ile bazı noktalarda çatışıyor ama Ermenistan’ın mevcut hükümeti konusunda da şüpheli. Ermenistan hükümeti açısından İran ile müttefiklik ilişkisi geliştirmek kolay değil. Ermenistan hem Batı ile ilişki geliştirmek istiyor hem de İran ile stratejik ilişki.

Ermenistan’ın son seçimleri kazanan ama Karabağ’daki yaşanan yenilgiden sorumlu tutulan hükümeti, Türkiye ile diyalog ve sınırların karşılıklı açılarak ticaret ve siyasal ilişkilerin iyileştirilmesi mesajlarını sürekli tekrarlıyor. Türkiye tarafından nerededeyse herşeyin kabul edilmesi gerektiği yaklaşımı var. Ermenistan hükümetinin bu politikasını nasıl yorumlamak gerekir?

Doğrusu Ermenistan hükümeti, Türkiye ile ticari amaçlarla sınırların açılmasını istiyor. Türk ürünleri Gürcistan üzeri Ermenistan’a geliyor. Bu yeni değil. Türkiye’den herhangi bir işaret bekliyor, ilk olarak diplomatik ilişkileri kurmak için. Türkiye, biz diplomatik ilişkileri geliştiririz, ancak siz Artzakh’tan vazgeçerseniz ve Artzakh ile Karabağ konusunda sorun yaşamazsak, diyor. Açıkçası Türkiye, Ermenilerden Erivan ve Artzakh’ı vermesini istiyor.

Ermenistan hükümeti ise aslında adımlar attı. Rus askerleri Artzakh’ı kontrol ediyor, Ermeniler değil, ancak bu açıkça Ermenistan’ın yaklaşımı. Bence bu intihar. Onlar Türkiye’ye karşı hep pozitif yaklaşıyor ama Türkiye her zaman Ermenistan’ı tehdit ediyor.

Türkiye, Azerbaycan’ın düşüncesi dışında birşey yapmak istemiyor. Bu çok açıktır. Azerbaycan, Ermenistan ile açıkça herhangi bir barışçıl anlaşma yapılmasını istemiyor.

Öte yandan Artzakh/Karabağ konusunda Rusya’nın isteği olmadan orada bir çözüm bulunamaz veya Ermenistan’ın güney ya da kuzey fark etmeden herhangi bir bölgesinde.

Türkiye’nin sınırları açacağı konusunda her zaman şüpheliyim. Ermenistan küçük bir pazar, yaklaşık 3 milyon yerleşimcisi var. Gürcistan üzerinden ürün satın alabiliyorlar. Neden Ermenistan ile sınırları açsın ki? Ermenistan, Türk milliyetçiliği için düşman bir fotoğraftır. Neden onlar bunu bıraksın ki? Ermenistan, oldukça fazla umutsuzca onu istiyor.

Ermenistan hükümeti, Kürt halkı ile dayanışmaya ve Özgürlük Hareketi ile ilişkilenmeye neden sıcak yaklaşmıyor?

Bu, cehaletten ve kibirden kaynaklanıyor. Ermeni hükümetinin yaklaşımı bence korku ve cehaletten kaynaklı.

Avrupa’da özellikle Almanya tarafından bilinçli olarak kriminalize edilen bir PKK gerçeği var. PKK’nin halen ‘terör örgütleri listesi’nde tutulmasını nasıl görüyorsunuz?

Hiç de rasyonel değil. Bu listeye alma, bir politik hareketi baskı altına alma ve taciz etmedir. Eğer siz bu listede yer alıyorsanız geri dönüşünüz ve temel sivil haklarınız kullanmanız, diğer insanlar gibi olmanız zordur. Bence şunu görmeliyiz; AB ve Türkiye daha önce hiç olmadığı kadar yakın müttefiktir. Almanya, AB’nin en büyük ülkesi ve gayrı resmi AB lideri. Almanya da Türkiye’nin isteklerini yerine getiriyor. Elbette artık buna dur diyen Belçika’daki mahkeme kararı var. yine Türkiye ile AB’nin stratejik ittifakı sürdükçe konuda bir gelişmenin yaşanacağını sanmıyorum.

Son sorum Sayın Öcalan üzerindeki tecritle ilgili. Bir hukukçu olarak bu tecrit politikasını nasıl değerlendiriyorsunuz?

Durum gayet açık; bir avukattan yoksun bırakılması, düzenli avukat ve aile görüşü yapılmaması yasa dışıdır. Bu, oldukça açık bir şekilde herkes için kabul edilmiş sivil hakların çiğnenmesidir.