AKP’nin 2002 yılında iktidara gelmesiyle birlikte dış ticaret daha net söylersek ihracatı teşvik ekonomi politikasının temel önceliklerinden biri haline geldi. Türkiye iktidarına göre dış ticaret ilişkilerinin gelişmesi Türkiye’nin Dünyadaki rolünün artmasının en temel etkeni ve ülkedeki sürdürülebilir ekonomik gelişmenin esas gücüdür.

Türkiye’de ihracat 1996’dan 2002 yılına kadar sadece 23 milyardan 36 milyar dolara yükseldi (Makaledeki Veri kaynaðı daha çok, Dış Ticaret Ofis yani resmi rakamlardır) . Yani sadece % 50 den biraz fazla arttı. 2011’de ise 135 milyar dolara ulaştı. 2002 yılına kıyasla 3.7 kat art bu 100 milyar dolar artış demekti. Ýhracat 2011’de 132 milyar dolar arttı. Dünya finans krizinden sonra sert bir düşüş yaşandı 2009’da 102 milyar, 2010’da 114 milyar dolar civarında kaldı.

Türkiye’nin en büyük dış ihracat bölgesi % 46 ile Avrupa Birliðidir. Ama eðer bunu 90lı yıllarla kıyaslarsak azalma yaşandı. Ýhracattaki en büyük artış yakın ve Ortadoðu’ ya yönelik olan parametrelerde yaşandı, 2,6 milyar dolardan 27,9 milyar dolara yükseldi. 1996’dan 2002 yılına kadar bu bölgeye yapılan ihracatın payı sırasıyla 1996 11.2, 10.7, 9.9, 9.7, 9.3 10.4, 9.5 2003’ ten sonra bu bölgeye yönelik ihracat birden arttı ve 2011’de artış oranı % 20’ye ulaştı bu Irak’a yönelik ticaretin başlamasıyla gerçekleşti.

Bilindiði gibi Türkiye iktidarı Saddam Hüseyin’ in Kuveyt macerası sonrası gelişen müdahale ve yaptırımlarla büyük ekonomik kayıplara uðradıðını söylüyordu. Resmi bilgilerine göre 1990’da Türkiye’nin Irak’a ihracatı 215 milyon dolardı. Bu da Baas rejiminin iktidardan ayrıldıðı döneme kadarki en yüksek rakamdı. 1991-1997 yılları arasında yani 7 yılda Türkiye’nin Irak’a ihracatı toplam (yalnızca) 1 milyar dolardı. Resmi bilgilere göre 1998 -2002 yılları arasında Irak’a ihracat yapılmamıştır. Bu Güney Kürdistan’a yönelik ticaretin resmi bilgilere yansımamasından kaynaklanıyor. 2003 yılında ise Irak’a yönelik ihracat 713 milyon dolar olurken 2011’de 8,3 milyar dolara ulaştı. Yani böylelikle 2011 yılının ikinci yarısında Irak’a yapılan ihracat Türkiye’de Federal Almanya’ya yapılan ihracattan sonra ikinci sıraya yükseldi. Bu rakamda Güney Kürdistan’ın payı 6 milyar dolardı. Güney Kürdistan ithalatında Türkiye malları 5. sırayı alıyor. Yani Federal Almanya, Fransa, Ýtalya, Ýngiltere gibi gibi batı Avrupa ülkelerinden sonra 5. sırada yer alıyor. Tabii ki Rusya ve Amerika’yı da aşarak…

Türkiye’nin 2011 yılı ihracat payında 1 milyarı (dolar) aşan ülkelerin tablosu şöyledir.

Ülke 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Almanya 7485 8745 9455 9686 11,993 12,952 9783 11,453 13,952

Irak 718 1821 2750 2589 2845 3917 5124 6043 8312

Ýng. 3670 5544 5917 6814 8627 8159 5915 7221 8152

Ýta 3193 4648 5617 6752 7480 7819 5890 6506 7852

Fransa 2826 3668 3806 4604 5974 6618 6209 6037 6806

Rusya 1368 1859 2377 3238 4727 6483 3202 4632 5993

ABD 3752 4860 4911 5061 4171 4300 3223 3768 4584

Ýspanya 1789 2620 3011 3720 4580 4047 2824 3564 3918

BAE 703 1144 1675 1986 3241 7975 2899 3338 3707

Ýran 534 813 913 1067 1441 2030 2025 3043 3590

Hol. 1526 2138 2470 2539 3019 3144 2124 2461 3244

Romanya 873 1235 1785 2350 3644 3987 2216 2599 2879

S. Arab 741 769 962 983 1487 2202 1771 2220 2764

Mısır 346 473 687 709 903 1426 2618 2261 2759

Çin 505 392 550 693 1040 1437 1599 2260 2467

Belçika 886 1183 1292 1381 1736 2122 1796 1961 2451

Ýsrail 1083 1315 1467 1529 1658 1935 1528 2083 2391

Azerba. 315 404 528 695 1048 1667 1399 1551 2064

Polonya 486 698 830 1060 1436 1587 1321 1505 1758

Ukrayna 445 576 821 1121 1481 2188 1033 1261 1730

Bulg. 622 894 1179 1568 2060 2152 1389 1498 1623

Suriye 411 395 552 609 798 1115 1425 1849 1610

Yun. 920 1171 1127 1603 2263 2430 1634 1456 1553

Türkm. 170 215 181 281 340 663 945 1139 1493

Ýsviçre 353 446 553 901 935 2857 3932 2057 1484

Cezayir 573 806 807 1021 1232 1614 1780 1507 1471

Ýsveç 458 561 662 787 883 919 748 947 1183

Gürc 155 200 272 408 646 998 766 769 1092

Avus 473 561 659 710 844 991 807 835 1052

KKTC 320 470 754 885 932 1072 771 978 1023

Ýngiltere dışında hemen hemen tüm büyük ticari ortaklarıyla ilişkiler düşüştedir. Irak’ın Türkiye’ ye ihracatı ise 87 milyon dolardır. Yani pratik olarak yok denecek kadar azdır. Böylelikle Türkiye’nin Irak’a ihracatı yükseliştedir ve 8,2 milyar dolardan fazladır. Ve bunlardan hemen hemen 6 milyar doları Irak Kürdistan’ı bölgesine geliyor. Türkiye’nin Güney Kürdistan ile Baðdat üzerinden deðil defakto ilişkileri var.

Türkiye’nin 2011 de ticari ilişkilerinin önemli artış gösterdiði ülkeler

Türkiye'de 2011 yılında içinde olduðu ülkeler, büyük ticaret fazlası. (Milyon dolar)

Ülke 2011

Irak 8225

Kürdistan Bölgesi Dâhil / Irak 5990

Büyük Britanya 2312

BAE 2058

Azerbaycan 1802

Mısır 1377

Suriye 1273

Türkmenistan 1100

KKTC 942

Gürcistan 778

Suudi Arabistan 762

Tabii ki bu Türkiye’nin Irak’a ihracatı aynı yükselişini seyirde sürdürmesi mümkün deðil. Buna raðmen Türkiye halen Irak’a yönelik ihracatta tüm potansiyelini kullanmamış. 1-3 yıl gibi yakın bir zamanda Türkiye’nin Irak’a ihracatı Federal Almanya’yı aşmasa bile ona çok yaklaşacaða benziyor ki 2011’in ilk çeyrek bilgileri bunu gösteriyor. 2012 birinci çeyrek ihracat 2 milyar 479 milyon dolar oldu 2011 aynı dönemine göre kıyaslarsak yaklaşık % 40 tan fazla bir büyüme görülüyor. 2011 ilk çeyreðinde bu hacim 1, 760 civarındadır. Türkiye’nin 2011’in ilk çeyreðinde Federal Almanya’ya ihracatı 3.378 milyar dolar civarındadır. Bu önceki yıla oranla % 2’ den daha az büyüme anlamına geliyor. Türkiye’ bu yılın ilk çeyreðinde Irak’a 719 milyon dolarlık ihracatta bulunurken Almanya’ya 54 milyon dolarlık ihracatta bulundu.

Türkiye’nin Irak ve Güney Kürdistan’a olan ihracat artışına yol açan faktörlere bakıldıðında ilginç sonuçlara varılır.

Türkiye ihracatının yükselmesine yol açan faktörler:

1- Irak ve Kürdistan bölgesine ihracattaki ulaştırma ucuzluðu ki Türkiye bu bölge ile sınırdaştır.

2- Yerel tüketicinin tüketim kalitesinin yüksek olmaması (en azından şimdilik öyle)

3- Son yıllarda Irak’ta Türkiye’nin kültürel ve ideolojik etkisinin artması ki bu Irak’taki tüketiciyi (özellikle Güney Kürdistan)Türkiye’ye baðlıyor

4- Petrol gelirlerinin sürekliliði

Böylelikle dış ticaret ve ihracat söz konusu olduðunda Türkiye için Güney Kürdistan ile Baðdat arasındaki ilişkiler çok da önemli olmuyor. Türkiye politik olarak Irak’ın parçalanmasına karşı radikal itiraz gösterse de son 20 yılda Güney Kürdistan Türkiye’nin arka bahçesi haline gelmiş durumda. Daha açık ifade edecek olursak. Kürdistan bölgesinin Irak’tan ayrılması ticari anlamda önemli deðil hatta böyle bir durumda Türkiye daha fazla ihracat imkânı kazanacak. Bu bölgenin iktidarının dönüşüm stratejisi yakın yıllardaki petrol kaynaklarını ve işleyişini yükseltmektir. Buradan elde edilecek gelirin büyük kısmı Türkiye’den gelen mal, hizmet ve iş için tüketilecek. Şu anda Güney Kürdistan için Türkiye’nin dışında alternatif yok.

Kürdistan bölgesinin baðımsızlıðını ilan etmesi halinde bu inşaat ve tüketim patlamasına yol açar ve Türkiye ihracatçıları için büyük imkânlar yaratır. Güney Kürdistan baðımsızlıðı buradaki etkisinden dolayı Türkiye’nin statüsünü artıracak.

Güney Kürdistan’ın baðımsızlıðı Irak merkezi hükümeti ve Irak halkı içinde iyi olacak çünkü “sürekli problem teşkil eden “ Kürdistan’dan kurtulmakla tekrar kendi ekonomik ve alt yapısıyla ilgilenecek ve tekrar gücünü toparlayabilecek. Bu onun ile Türkiye ile ekonomik ve politik ilişkilerini de güçlendirecek.

Tercüme denen Mamet Mustafayev