Kürdistan Bölgesi Başbakanı Mesrur Barzanî, iki gün önce, Güney Kürdistan'da yayın yapan birkaç televizyonun ortak yayınına katıldı ve "bütçe olmadığı için memur maaşlarını ödeyemediklerini" söyledi.

Güney Kürdistan'da 2014 yılından beri kesintili olarak ödenen veya hiç ödenmeyen maaşlar bölgenin en temel sorunlarının başında geliyor.

HALK FEDAKARLIK YAPARKEN, ONLAR...

DAİŞ'in bölgeye yönelik saldırıları ve başarısız referandum denemesinden dolayı Güney Kürdistan halkı, bölgenin statüsünün zarar görmemesi ve yönetimin zayıflamaması için kesintilere göz yumdu.

Güney Kürdistan halkı, maaşların ödenmemesi ve kesintili ödenmesine zaman zaman tepki verse de bu tepkiler, emekleri yenilmesine rağmen bölgenin kanla elde edilen kazanımlarının önüne geçmedi.

Bu noktada ortaya çıkan soru şu oluyor: Güney halkının gösterdiği fedakarlık ve sağduyunun ne kadarını Güney Kürdistan Yönetimi'nin muktedir olan iki partisi (KDP ve YNK) gösterdi?

Bölgenin zengin yeraltı-yerüstü kaynakları ve diğer gelir kaynakları ile maaş döngüsü incelendiğinde ortaya yolsuzluk ve bölgenin kaynaklarının başta Türkiye olmak üzere başka ülkelere peşkeş çekilmesi gibi bir tablo çıkıyor.

MEMUR-MAAŞ DENKLEMİ

Kürdistan Bölge Hükümeti'nin resmi açıklamalarına göre, bölgenin toplam, 1 milyon 256 bin memuru var ve memurların aylık toplam maaşı 727 milyon dolar ediyor.

Ancak Irak merkezi hükümeti ise Kürdistan Bölgesinin toplam kayıtlı memur sayısının 683 bin 21 kişi olduğunu ve aylık toplam maaş tutarlarının ise 260 milyon dolar olduğunu belirtiyor.

KAYIT DIŞI MEMURLAR!

Irak federal Meclisi Maliye Komisyonu, 683 bin 21 kayıtlı memur dışındaki 572 bin 979 kişinin "KDP ile YNK'nin memur gösterdiği kişiler" olduğunu belirterek, bu kişilerin maaşını ödemeyeceğini belirtiyor.

Kürdistan Bölgesi'nin temel gelir kaynakları ise petrol geliri, gümrük gelirleri, iç gelirler ve merkezi hükümetin gönderdiği bütçeden oluşuyor.

Kürdistan Bölgesi Parlamantosu'nun 2019 yılının resmi verilerine göre, bu temel gelir kaynaklarından elde edilen bütçe şu şekilde:

PETROL GELİRLERİ

Kürdistan Bölgesi, yıl içerisinde toplamda ihraç ettiği 158 milyon 512 bin 960 varil petrolden 8 milyar 438 milyon 601 bin 300 dolar brüt gelir elde etmiş.

Parlamento raporlarına göre, ihraç edilen petrolden şirket, nakliye ve gümrük harcamaları düşürüldüğünde ise 2 milyar 942 milyon 694 bin 725 dolar net para Kürdistan bölgesinin hazinesine giriyor.

Bu hesaplamaya göre, günlük olarak 434 bin 282 varil petrol ihraç ediyor. Varil petrolün yıllık satış ortalama olarak 53 dolar oluyor ve satılan her varilden ise 18.5 dolar net kazanç sağlanıyor.

Net kazanç üzerinden yapılan hesaplamalar ise Kürdistan Bölgesi'nin kasasına aylık olarak, 241 milyon 865 bin 274 dolar petrol parasının girdiğini gösteriyor.

GÜMRÜK VE İÇ GELİRLER

Kürdistan Bölgesi Parlamentosu'nun resmi verileri, Güney Kürdistan'ın vergi ve gümrük gibi iç gelirlerinden elde edilen gelirin aylık 200 milyon dolar olduğunu gösteriyor.

MERKEZİ HÜKÜMETTEN GELEN BÜTÇE

Irak merkezi hükümeti Mart 2019'dan itibaren Kürdistan Bölgesi'nin bütçedeki payını ödemeye başladı. Merkezi hükümet aylık olarak 453 milyar dinar (368 milyon dolar) ödeme yaptı.

AYLIK BİLANÇO

Resmi rakamlar ışığında Kürdistan Bölgesi'nin tüm gelirleri hesaplandığında aylık olarak 813 milyon dolar Kürdistan Bölgesi'nin hazinesine giriyor.

Kürdistan Bölgesi'nin açıkladığı 1 milyon 256 bin memurun aylık toplam maaşı ise 727 milyon dolara tekabül etmesine rağmen memur maaşları ödenmiyor.

HÜKÜMET MEMURLARA BORÇLU

Üstelik 2015 ile 2020 yılları arasında, memurların 10 tam maaşı ödenmedi ve 36 maaş da kesintili olarak ödendi. Maliye komisyonunun verilerine göre, hükümet şu anda memurlara 16 milyar dolardan fazla borçlu.

Hükümet, son iki ayda yaptığı maaş ödemelerini ise yüzde 21'lik bir kesintiyle yaptı. Söz konusu ödemeler ise Irak merkezi hükümetinin gönderdiği 320 milyar dinarla (yaklaşık 290 milyon dolar) yapıldı.

PARLAMENTOYU KAPATTI, PETROL VANASINI AÇTI!

Hükümet yetkilileri, maaşların ödenmemesini, merkezi hükümetle yaşanan siyasi kriz ve dolar piyasasında yaşanan düşüş ve Covid-19 salgınının yarattığı etkiyle açıklamaya çalışıyor.

Ancak merkezi hükümetle yaşanan kriz, 2014 yılından beri devam ediyor. Üstelik bu dönemde Kerkük'teki petrol kuyularının da 4 yıl boyunca Kürdistan Bölgesi hükümetinin elinde kaldı ve günlük petrol satışı 800 bin varili aştı.

2014 sonrası, KDP, başta Türk devleti olmak üzere birçok petrol şirketiyle anlaşmalar imzalamıştı. KDP bu dönemde, yaklaşık 3 yıl, parlamentonun kapısına kilit vurduğu için anlaşmaların içeriği ve gelir-gider bilançosu ise bilinmiyor.

2014-2017 YILLARI ARASI

Örneğin Kürdistan Bölgesi Petrol Bakanlığı, 2017 yılında günlük petrol üretimlerinin 630 bin varil olduğunu açıklamıştı.

2 Haziran 2017’de Petersburg Uluslararası Ekonomi Forumu’na dönemin Kürdistan Bölgesi Başbakanı Nêçîrvan Barzani ve Rus petrol şirketi Rosneft'le imzaladığı 20 yıllık petrol anlaşmasında, günlük petrol üretiminin 700 bin varilden fazla olduğunu ortaya çıkmıştı.

23 Haziran 2017 tarihinde Reuters’a konuşan dönemin Irak Petrol Bakanı Cebar Elî Hisên El-Lêbî ise, Kürdistan Bölgesi’nin “Günlük olarak 520 bin varil petrolü dışarıya sattığını” söylemişti.

50 YILLIK ANLAŞMA

Söz konusu rakamlar, 2014-2017 yılları arasında Kürdistan Bölgesi hazinesine şimdikinden çok daha fazla petrol parası girdiğini gösteriyor.

KDP, 2014 yılında ise KDP ile Türk devleti arasında doğrudan petrol satışını öngören 50 yıllık bir anlaşma imzalanmış ve Türkiye'ye petrol akışı başlamıştı. Ancak bu anlaşmanın içeriğini hala kamuoyu bilmiyor.

ÇİFTE GÜMRÜK ÖDEMESİ

Boru hattıyla Ceyhan Limanı'na aktarılan petrol için KDP iki ayrı Türk şirketine gümrük ödemesi yapıyor.

Birine 3.17 dolar, diğerine ise 3.85 varil başı ödeme yapılıyor.

2019 verilerine göre, bu iki Türk şirketine bir yılda 1 milyar 104 milyon dolar gümrük ödemesi yapıldı. Türk devleti ile KDP arasındaki 50 yıllık petrol anlaşmasını üretim, nakliye, rafineri, varil fiyatı gibi ayrıntılarını ise taraflar dışında kimse bilmiyor.

Güney Kürdistan'da Türk devletinin Turkish Energy Company (TEC), Genel Enerji, Doğan Enerji ve Petoil gibi birçok petrol şirketi petrol arama ve çıkarma çalışmaları yapıyor.

SIR GİBİ SAKLANAN ANLAŞMA

Türk devleti ile KDP arasındaki 50 yıllık petrol anlaşmasına ilişkin Rojnews'e konuşan Irak Parlamentosu Maliye Komisyonu Üyesi Ehmed Hacî Reşîd, "Bu anlaşmanın detaylarını bilen kişi sayısı bir elin parmak sayısını geçmiyor" diyor.

BAĞDAT İLE HEWLÊR KRİZİNİN ANA NEDENİ

KDP'nin Irak merkezi hükümetini by-pass ederek doğrudan Türk devletine petrol satması Hewlêr ile Bağdat arasındaki krizin ana nedeni.

Bağdat, petrol gelirleri Irak hazinesine aktarılmadan, Kürdistan Bölgesi'nin yüzde 17'lik bütçe payını vermeyeceğini belirtiyor.

PETROL ANLAŞMASI MAHKEMELİK

Ayrıca söz konusu petrol anlaşması şu anda mahkemelik. Bağdat, 2014'te petrolün izinsiz ihraç edilmesi gerekçesiyle Türk devleti aleyhine Paris'teki Uluslararası Tahkim Mahkemesi'ne başvurmuştu. 27 milyar dolarlık dava hala sürüyor.

KDP ile Türk devleti arasındaki petrol ticaretinin hacmi bilinmiyor. Ancak petrol anlaşmasının yapıldığı dönemde yapılan bazı açıklamalar, bu konuda önemli veriler sunuyor.

'LOZAN'I TELEFİ ETTİK'

Petrol anlaşmasından birkaç ay sonra, yani Kasım 2014'te dönemin Gümrük ve Ticaret Bakanı Nurettin Canikli, KDP ile imzaladıkları anlaşmayla Lozan'daki kaybı telafi ettiklerini söylüyordu.

Canikli, "Biz Kuzey Irak Yönetimi ile hem ekonomik hem siyasi olarak iyi ilişkiler içindeyiz. Petrol anlaşması ile her yıl 10 ile 20 milyar dolarlık bir kaynak sağlıyoruz. Lozan'da kaybettiğimiz haklarımızı bugün bu anlaşma ile büyük oranda telafi ettik" diyordu.

PARALAR HALKBANK'TA

KDP'nin Türk devletiyle yaptığı petrol anlaşmasından elde edilen gelirin Halkbank'a yatırıldığı ise ABD'de devam eden Reza Zarrab davasında ortaya çıkmıştı.