Dünden bugüne BM Barış Gücü misyonları...

Türk devletinin güvenli bölge adı altında Kuzey Suriye'ye yönelik işgal tehditleri sonrası bölge halkları güvenli bölgenin BM gözetiminde olmasını talep ediyor.

Türk devletinin Kuzey ve Doğu Suriye'de başta Kürtler olmak üzere bölge halklarına yönelik tehditleri ve ABD ile Türkiye arasında süren güvenli bölge tartışmaları devam ederken, Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi, güvenli bölgeye karşı olmadıklarını ancak Birleşmiş Milletler (BM) şemsiyesi altında olması gerektiğine vurgudan bulunuyor.

Türk devletinin içerisinde bulunacağı bir güvenli bölge girişiminin ciddi tehlikeler barındırdığını belirten Kuzey ve Doğu Suriye Yönetimi, söz konusu girişimleri kabul etmeyeceklerini vurguluyor. Özellikle Türk devletinin Kürtleri hedef alan katliamları, bu kaygıyı güçlendirmekte ve Kuzey-Doğu Suriye'de olası bir güvenli bölge tartışmasında Türk devletinin taraf olduğu için söz konusu bölgenin Türkiye'nin dahli olmadan yapılması gerektiğine vurguda bulunuyor.

İkinci Dünya Savaşı sonrası kurulan Birleşmiş Milletler (BM) özellikle soğuk savaş zamanında iki kutup arasındaki çeşitli ihtilafları çözmek için 1946 yılında BM Güvenlik Konseyi'ne bağlı olarak barış gücü kurmaya karar verdi. Barış gücü, BMGK'nin 15 üyesinden 9'unun oyu ve beş daimi üyeden (ABD, İngiltere, Fransa, Rusya ve Çin) herhangi birinin ret oyu vermemesiyle kurulur. 

BARIŞI KORUMA VE TESİS ETME MİSYONLARI

Belirlenen üye ülkelerin asker, polis, diplomat ve görevlilerinin katılımıyla oluşturulan barış gücünün kuruluş amacı; dünyanın herhangi bir bölgesinde çatışma ertesinde varılan ateşkes antlaşmasının uygulanmasını sağlamak ve denetlemek, ihtilaflı taraflar arasında itimat artırıcı önlemler alınması, idarede gücün paylaşılması, seçim denetleme uzmanları, ekonomik ve sosyal gelişme, mayın temizleme uzmanları ve insan hakları gözlemleme olarak tanımlanır.

SOĞUK SAVAŞ ÖNCESİ MİSYONLAR

Birinci nesil barış operasyonları olarak adlandırılan soğuk savaş öncesi operasyonlar 1990'ların başına kadar dünyanın farklı yerlerinde 13 yerde icra edildi. Bu operasyonlar daha çok sınırları kontrol etmek, sınır ihlallerinden dolayı çıkan gerginlikleri önlemek ve tampon bölgeler oluşturmak amacıyla yapıldı.

SOĞUK SAVAŞ SONRASI MİSYONLAR

Soğuk savaşın sona ermesinden sonra ise dünyanın farklı yerlerinde ikinci nesil barış operasyonları olarak adlandırılan süreç başladı. Bu süreçte silahlı güç bulundurmaktan öte sivil toplum kurum ve kuruluşların da dahil edilmesiyle dini, etnik, siyasi, kültürel, insani yardım ve barışa teşvik ve seçimlerin yapılması gibi kriterler daha çok öne çıkmaya başladı.

KAPSAM VE DÜZEYLERİ FARKLILIK GÖSTERDİ

BM Antlaşması'na göre, önleyici diplomasi, barış yapma, barışı koruma ve çatışma sonrası barışı kurma misyonlarıyla, 1946'dan günümüze kadar dünyanın farklı yerlerinde 60'ı BM barış gücü operasyonu icra edildi. Çeşitli düzey, kapsam ve ölçeklerde oluşturulan bu operasyonlar, zaman zaman tarafgirlikle eleştirilse de; çeşitli ülkelerin saldırganlıklarını önlemede ve sorunları uluslararasılaştırmada olumlu operasyonlar da mevcut.

BM BARIŞ GÜCÜ MİSYONLARI

Orta Amerika, Ortadoğu, Afrika, Pasifik ve Balkanlar gibi dünyanın değişik bölgelerindeki sorunlar için BM tarafından çeşitli ölçek ve yetkilerle oluşturulan 60'ı aşkın Barış Gücü operasyonundan bazıları şöyle Sudan (2005), Brundi (2004), Kongo Cumhuriyeti (2003), Haiti (2004), Pakistan-Hindistan (1949), Kıbrıs (1964), Kosova (1999), Golan Tepeleri (1974), Ortadoğu (1948), Somali (1995), Tacikistan (2000), Irak-İran (1988), Lübnan (1958), Yemen (1963), Irak-Kuveyt (1991), Hırvatistan (1995), Eski Yugoslavya (1992), Bosna ve Hersek (1995), Doğu Timor ( 2002), Kosta Rika-El Salvador-Guatemala-Honduras-Nikaragua (1989), Dominik Cumhuriyeti (1965), Angola (1988), Ruanda (1993).

İŞGALDEN ÖNCE TAMPON KURNAZLIĞI

BM'nin dünyanın farklı yerlerindeki sorunlar için oluşturduğu Barış Güçlerinin misyonları içerik ve kapsamları bakımından farklılık arz etse de Türk devletinin bugün Kuzey Suriye için gündeme getirmeye çalıştığına benzer örnekler de var. Türk devletinin günümüzde Kuzey Suriye'de inşa için dünyayı ikna etmeye çalıştığı tampon bölge projesi, Kore, Kıbrıs, Süveyş, Kongo, Filistin-İsrail ve Hindistan ile Pakistan arasında Hindistan'daki Keşmir sorunlarına benziyor.

DOĞU TİMOR ÖRNEĞİ

Türk devletinin bugün Kuzey Suriye'de kurmaya çalıştığı tampon bölge Portekiz'in 1974 yılında Doğu Timor'dan çekilmesi sonrası Endonezya'nın geliştirdiği tutuma benzerlik göstermektedir. Doğu Timor'u 27'nci eyaleti olarak gören Endonezya, 1999 Doğu Timor'da yapılan referandumda halkın yüzde 78'inin bağımsızlık yönünde oy kullanması üzerine bölgeye gönderdiği paramiliter unsurları ve ordusuyla katliamlara imza attı. BMGK, 15 Eylül 1999 tarihinde Avustralya’nın öncülüğünde Doğu Timor’a Barış Gücü (INTERFET) gönderdi. Sonraki dönemde Endonezya ve Portekiz arasında yapılan bir anlaşma ile her iki ülke Doğu Timor üzerindeki yetkilerini BM’ye devretti ve 20 Mayıs 2002’de Doğu Timor bağımsızlığını ilan etti.

IRAK-KUVEYT ÖRNEĞİ

Irak devlet başkanı Saddam Hüseyin'in 2 Ağustos 1990 tarihinde Kuveyt'i kendi Misak-ı Millisi görerek, işgal etmesi üzerine dönemin ABD Başkanı George Bush, Saddam Hüseyin’in politikasını Adolf Hitler’in dış politikasına benzetti ve bunun dünya düzeni için tehdit olduğunu söyledi. BMGK'nin 5 daimi üyesi o zaman nadir bir şekilde oy birliğiyle müdahale kararı aldı. BM Antlaşmasının ekonomik ve siyasal yaptırım ile sorunu diplomasi ile çözülmesini öngören 41'inci maddesinin sorunu çözemediğini belirten BMGK, 42'nci maddeye dayarak kuvvet kullanımı kararı aldı. 17 Ocak 1991'de başlatılan harekattan 40 gün sonra 27 Şubat'ta, Saddam BMGK'nin kararlarını şartsız olarak kabul ettiğini ilan etti. Öte yandan Nisan 1991’den sonra BM, özellikle 36. paralelin kuzeyindeki “uçuşa yasak bölge”nin denetlenmesi rolünü üstlendi.

YUGOSLAVYA ÖRNEĞİ

Öte yandan BM Barış Gücü'nün çatışma riskinden dolayı oluşturulduğuna da Yugoslavya örneği verilebilir. 1991 yılında Slovenya ve Hırvatistan’ın bağımsızlık ilanı sonrası yaşanan Sırp-Hırvat çatışmasını takiben ateşkese nezaret etmek için Hırvatistan’da BM Koruma Gücü konuşlandırıldı. Diğer yandan Boşnak-Sırp BM Güvenlik Konseyi 12 Şubat 1992 tarihinde BM'nin Barış Gücü Bosna-Hersek’te de kuruldu. BM Barış Gücü burada Bosnalıların silahlarını toplayıp çekilmesiyle katliama davetiye çıkarması nedeniyle çokça eleştirildi. Ağustos 1995'te ABD öncülüğünde NATO hava bombardımanı sonucunda Sırbistan, müzakere masasına oturmuştur.

BM'NİN BOSNA BAŞARISIZLIĞI

Ayrıca ABD askerlerinin oluşturduğu Bosna-Hersek Barışı Koruma Misyonu (UNMIBH) ve çatışmaların bağımsızlaşan cumhuriyetlerden Makedonya’ya da sıçraması olasılığına karşı BM Önleyici Konuşlandırma Kuvveti (UNPREDEP) oluşturulmuştur. Eski Yugoslavya toprakları üzerinde BM'nin güçleri farklı misyonlarla sonraki yıllarda da Arnavutluk, Kosova ve Slovenya gibi yerlerde de varlıklarını devam ettirdi.

TARAF OLAN ÜLKE BARIŞ GÜCÜNDE YER ALAMAZ

Türk devletinin Suriye'nin kuzeyine yönelik tehditleri sonrası bölge halklarından olası katliamların önüne geçilmesi amacıyla BM Barış Gücü, ya da gözlemci heyetlerinin konuşlandırılması talep ediliyor. Afrika'dan Amerika'ya, Asya'dan Avrupa'ya dünyanın farklı yerlerinde kurulan BM Barış Gücü misyonlarının olumlu örneklerinin yanı sıra birçok olumsuz örneği de mevcut. Ancak özellikle güvenli bölge ya da tampon bölge inşalarının hiçbirinde soruna taraf olan ülke doğrudan bu misyonun içerisinde yer alamaz.